“Driekwart van alle banen is over tien tot twintig jaar verdwenen. Zo simpel is het. In de financiële sector zie je dat nu al gebeuren.” Trendwatcher en futurist Richard van Hooijdonk windt er geen doekjes om. Toch is er geen reden tot paniek. Mits we ons goed voorbereiden.
En daar ontbreekt het veel organisaties aan. Er is sprake van achterstallig onderhoud, zegt Menno Lanting, spreker en schrijver over innovatie. “Digitalisering stond bij veel bedrijven niet hoog op de agenda. Nu moeten ze een inhaalslag maken.” Veel organisaties hebben IT lang gezien als iets dat randvoorwaardelijk is, vervolgt hij. “Het printernetwerk moest het gewoon doen. En in bijvoorbeeld de zorg en de bouw werd digitaal zelfs niet gezien als onderdeel van het werk. Dat is nu wel aan het veranderen.”
Enorme krater
Zo neemt kunstmatige intelligentie al een hoge vlucht. Praktisch iedereen heeft wel eens gechat met een robot. "Kunstmatige intelligentie is sterk in het uitvoeren van voorspelbare en zich herhalende taken", zegt Van Hooijdonk. Al is kunstmatige intelligentie ook al in staat om creatief werk te doen, zoals (Engelse) teksten schrijven. Zo schreef GPT-3, een tekstgenerator, in september een essay in The Guardian. “Dat gaat een enorme krater veroorzaken in de arbeidsmarkt. Dus moeten we kritisch kijken naar hoe we dit aanpakken.”
Humor
Het is niet zo dat mensen overbodig worden, meent Van Hoojdonk. “Mensen hebben bepaalde capaciteiten die kunstmatige intelligentie niet heeft, zoals empathie en humor. We hebben elkaar nodig om creatief te zijn. Waarom zouden we mensen dan saaie dingen laten doen? De HR-strategie zou moeten zijn om mensen dingen te laten doen waar robots niet goed in zijn. En robots dingen te laten doen waar mensen niet goed in zijn.”
Overigens houdt digitalisering veel meer in dan alleen een efficiëntieslag maken, zegt Menno Lanting. Het vergt vaak een andere manier van denken en leidt tot hele nieuwe dwarsverbanden. “Wat je vaak ziet, is dat bestaande processen worden gedigitaliseerd. Dan ben je dus bezig om van een rups een snellere rups te worden. Maar dan is er altijd wel weer een nog snellere rups. De vraag is: hoe word ik van een rups een vlinder? Weinigen lukt dat.”
_w774_h448_1.jpg)
3D-printen in de bouw
In de bouw wordt nu nog smalend gelachen om 3D-printen, zegt Menno Lanting. “Dat wordt op korte termijn door veel mensen ook wel overschat, maar op lange termijn onderschat. Zoals met veel innovaties. En niet alleen 3D-printen. Robots leggen ook stenen en bouwen prefabdelen. Van de schilder en de bouwvakker is lang gezegd: die worden als laatste geautomatiseerd. Maar het gebeurt nu al. En dat wordt wel een maatschappelijk vraagstuk. Want er blijft genoeg werk, maar is dat voor dezelfde mensen? Daar ben ik wel sceptisch over.” Richard van Hooijdonk: “3D-printen gaat voor een revolutie zorgen. Dan staat er binnen twaalf uur een volledige woning voor vier mensen. En zo’n printer kan gewoon op een vrachtauto.”
Philips als dienstverlener
Neem Philips. “Dat was een elektronicabedrijf, maar die hebben een draai gemaakt naar gezondheidszorg. En ze zeggen: niet onze producten staan nog centraal, maar ons netwerk en de data die we genereren met die producten. Scanners kunnen ze in China goedkoper maken dan Philips kan. Philips verdient alleen geen geld met die scanners, maar met het softwarepakket.”
Daarmee kunnen artsen vergelijkingen maken met miljoenen andere scans. “Zo komen ze tot een betere diagnose. Het is een verdienmodel zoals bij printers, waar de marge op de inkt zit. Philips is dus meer een dienstverlener geworden dan een producent.”
Hetzelfde ziet Lanting gebeuren in andere sectoren: ook daar zal het belangrijkste product steeds meer een dienst, oftewel data, worden. “Philips is typisch een voorbeeld van je transformeren tot een vlinder. Vanuit de vraag: wat is mijn kern? En in welke andere branche kan ik die ook toepassen?”
Olietankers en speedboten
Makkelijk is zo’n stap natuurlijk niet. “Het bestaande bedrijfsmodel is vaak nog winstgevend, het nieuwe model moet je bedenken en als je dat eenmaal hebt, heeft het zich nog niet bewezen.”
Een van Lantings boeken heet Olietankers en speedboten. “Veel grote bedrijven laten de olietanker, hun bestaande business, gewoon doorgaan want daar zit nog veel geld in. Daaromheen beginnen ze met kleine ‘speedbootjes’, los van de olietanker. Daar worden dan allemaal nieuwe dingen uitgeprobeerd.”
Veel veranderd? Het begint pas!
“Er wordt gezegd dat we voor tien jaar verandering hebben gehad in een jaar tijd", aldus trendonderzoeker Thijs Pepping van Sogeti. "Veel mensen werken nu al een jaar thuis, maar de manier waarop is nog best ouderwets.” Aan de hand van een indeling van Matt Mullenweg, de oprichter van Wordpress, schetst Pepping verschillende niveaus van werken in een remote organisatie.
“Veel organisaties zitten nu op niveau twee: dat je online het kantoor gaat proberen na bootsen.” De uitdaging is om op niveau drie te komen door je als organisatie aan te passen aan het medium. “Er ontstaan nieuwe werkvormen. Dat je bijvoorbeeld asynchroon, dus in je eigen tijd, gaat werken. En alleen synchroon met anderen werkt als dat echt nodig is - bijvoorbeeld omdat je een belangrijk overleg hebt. Internationaal kun je daardoor veel beter samenwerken, wat dan ook meer zal voorkomen.”
Het digitale contact is nog heel ‘kaal’. “Terwijl toevallige ontmoetingen op kantoor juist veel waarde hadden. Startups zijn nu volop bezig dat in de digitale wereld in te bouwen. Ik verwacht dat we steeds beter gaan inschatten wanneer het meerwaarde heeft om een bijeenkomst digitaal te doen, en wanneer we elkaar in levenden lijve ontmoeten.”
Gig-economy
Terug naar de concrete veranderingen. Van Hooijdonk ziet, ondanks recente tegenslagen voor bedrijven als Uber en Deliveroo, veel toekomst in de gig-economy. “Je kunt als bedrijf gewoon niet alle kennis in huis hebben. Ik zie het ook in mijn eigen organisatie: we werken met twintig vaste medewerkers, met een pool van zestig man daaromheen. We hebben nu twee mensen in dienst die niets anders doen dan talent opsporen, in de hele wereld. Dat is dan talent op hele specifieke onderwerpen. Dat kunnen individuen zijn, maar ook bedrijven. Als bedrijf moet je dan in staat zijn om dat allemaal goed te organiseren. De ecosysteemontwerper noem ik die rol.”
HR - zowel binnen organisaties, als bijvoorbeeld bedrijven in de flexbranche - kan deze rol oppakken, meent hij. “Er liggen enorme kansen voor HR als onderzoeksafdeling. Netwerken openleggen, talent opsporen, onderzoek doen naar waar bepaalde problemen zijn opgelost – de problemen waar jij als organisatie tegenaan loopt.”
Kunstmatige intelligentie
De matching zelf gebeurt dan weer steeds meer met kunstmatige intelligentie. “Hoe vind je de juiste mensen? Kunstmatige intelligentie kan dat veel beter dan een mens. We zijn allemaal geneigd mensen aan te nemen die op ons lijken. Als je kunstmatige intelligentie op de juiste manier inricht, heb je daar veel minder last van. En het proces wordt zoveel beter,” zegt Van Hooijdonk. “Het is voor een mens ondoenlijk om duizenden profielen door te spitten en alle andere informatie over mogelijke kandidaten te bekijken. Dat moet je een computer laten doen. Laat de recruiter de twintig beste mensen bekijken die het systeem opdient. Anders ben je volstrekt inefficiënt bezig. Pak je dit niet op als uitzender of andere HR-dienstverlener, dan ben je binnen een paar jaar weg.”
Veranderingen in logistiek
en industrie
In de autoindustrie zie je nu al grote veranderingen, zegt Richard van Hooijdonk. “Mercedes en BMW printen zelf al onderdelen in hun fabrieken, in plaats van die te betrekken bij toeleveranciers. Hetzelfde staat te gebeuren in garages: mist een monteur een onderdeel? Dan maken ze dat gewoon even zelf. Ik gaf een presentatie aan Nederlandse staalbedrijven. Een aantal daarvan schrokken zich de pleuris, want dat is hun business die op de tocht staat.” En dat geldt ook voor de logistiek: al die geprinte materialen hoeven natuurlijk niet meer te worden vervoerd. Hooijdonk voorziet dat binnen een jaar of acht mensen thuis een 3D-printer hebben staan, waarmee ze zelf huishoudelijke spullen als bestek maken.
Ontevreden werknemers
Al deze veranderingen hebben grote gevolgen voor de carrières van veel mensen. “Er ligt voor de uitzendsector een enorme kans om hier iets in te betekenen. Mensen uit de retail kunnen bijvoorbeeld aan de slag in de zorg. Veel mensen uit de bouw moeten ook hun heil elders zoeken."
En nog iets: als bedrijven snel moeten veranderen, is een goede bedrijfscultuur nodig. “Maar er zijn veel depressieve, ontevreden werknemers bij veel bedrijven. Dat wordt een enorme puzzel”, aldus futurist Van Hooijdonk. “Daarom is het hele HR-raamwerk heel belangrijk: niet alleen mensen aannemen, maar ze ook tevreden houden, blijven toetsen. Dat vergt veel van HR-afdelingen. Uitzenders en andere bedrijven in de flexbranche zouden daar een rol in kunnen spelen.”
Innovatie in de zorg
“Je ziet dat preventie in de zorg steeds belangrijker wordt", zegt trendwatcher Richard van Hooijdonk. "Logisch, want zorg wordt veel te duur. Een bedrijf als Apple met de Apple Watch weet al veel van jou en kan die kennis ook inzetten om je bewust te maken van je gezondheid: dat je hartslag te hoog is bijvoorbeeld, in combinatie met andere signalen.”
Uit recent onderzoek is volgens van Hooijdonk gebleken dat zulke wearables net zo goed functioneren als meer traditionele, en duurdere, apparatuur. Privacybezwaren ziet hij niet zo. “Als Google, Apple of een andere techpartij misbruik maakt van je gegevens, liggen ze eruit.”
